تزلزل بنیاد عرصه قلعه سموران با کوچک کردن عرصه/ خالی کردن زیرپای قلعه با خارج کردن کوه از عرصه

مژده مشایخی

به گزارش میراث هلیل، قلعه سموران را بواسطه وضعیت توپوگرافی کوه صعب العبور آنجا ساخته اند و از سنگ و صخره های کوه برای استحکام بخشی دیواره قلعه استفاده شده و به آن شکل داده اند، پس این کوه و قلعه بهم‌ پیوند خورده و پیوستگی دارند و هویت آنها به هم‌ متصل است. بنابراین‌ تخریب کوه قطعا باعث تخریب قلعه خواهد شد.

به گزارش میراث هلیل، از جاده ای کشیده شده در دل کوه که توسط معدنکار تا قله رسیده به بازدید میدانی قلعه سموران رفتیم؛ قلعه در جهت شمال شرقی به جنوب غربی بر بلندای کوهی استوار است. از پای کوه در امتداد دامنه تا قله کوه و پای قلعه، ماشین آلات سبک و سنگین معدنکار همه جا پراکنده اند و کارگاهی مجهز به انواع ماشین آلات بر گرده کوه مستقر است و تکه پاره شدن کوه تا بالای قله نشان می دهد که معدنکار در طول یکدهه گذشته تلاش فراوان کرده تا هر چه بیشتر سنگ مرمر برداشت کند!.

معدنکار در سالهای گذشته ابتدا از جبهه غربی قلعه شروع به کار کرده، آنجا که تقریبا نابود شده به سمت جبهه شرقی و شمال شرقی قلعه آمده که در این محدوده صخره اصلی و بلندترین نقطه کوه و قلعه قرار گرفته و به قول یکی از کارشناسان‌ میراث فرهنگی معدنکار دنبال همین صخره است که انتهایی ترین بخش قلعه و البته غنی ترین سنگ را دارد.

در دماغه شمال شرقی قلعه که معدن سنگ در این سمت فعالیت بسیار گسترده ای دارد، شاهد تخریب شدید کوه و گسترش آن به صخره زیرین قلعه هستیم، به طوری که جای جای این دامنه که ستون قلعه محسوب می شود، آثار کند و کاو معدنکار پیداست. هر چند اخیرا با حکم دادستان شهرستان عنبرآباد کار معدن موقتا تعطیل شده است.

دستگاه ها و ماشین آلات متعلق به معدن سنگ تا قله کوه رفته اند و دستگاه برش سنگ درست در زیر پای قلعه جای گرفته برای تکه کردن دیواره کنده شده از کوه و سنگ‌ های دیواره صخره  که قلعه بر آن‌استوار است.

مجتمع سنگ تراورتن پارس معدن رودفرق، حدود یک دهه پیش و در سال ۹۳ با مجوز اداره کل صمت و البته بدون دریافت مجوز از اداره کل میراث فرهنگی استان کرمان، فعالیت خود را در کوه زیرین قلعه سموران شروع کرد.

فعالیت معدن از همان‌ابتدای کار با اعتراض دوستداران میراث فرهنگی و مردم‌ محلی رودفرق مواجه شد و میراث فرهنگی استان نیز در واکنش به فعالیت معدن به مراجع قضایی شکایت برد و معترض معدنکار شد و در اقدامی در سال ۹۳ این قلعه تاریخی را بصورت اضطراری ثبت ملی کرد و عرصه و حریمی برای آین محوطه تاریخی تعیین شد.

تغییر عرصه قلعه و آغاز تخریب

در اقدام اولیه کارشناسان‌ میراث فرهنگی و ثبت ملی اضطراری قلعه سموران در سال ۹۳ عرصه و حریم‌این محوطه تاریخی تعیین شد و طبق نظر کارشناسان، تمام مساحت زیر بنای قلعه تاریخی به همراه کوه زیرین قلعه بعنوان عرصه تعیین شد و حریم‌ قلعه نیز تا جایی که آثار یافت شده بود، قرار گرفت که با تعیین عرصه و حریم قلعه سموران، کار معدنکار  متوقف شد.

اما در سال ۹۶ در اقدامی سوال برانگیز و طبق نظر دو نفر کارشناس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، عرصه قلعه سموران کوچک شد. بدین صورت که کوه زیرین قلعه را از عرصه خارج و فقط قلعه را به عنوان عرصه اثر در نظر گرفتند. معدنکار که چندین سال با توقف فعالیت مواجه شده بود با این اقدام میراث فرهنگی بلافاصله شروع به فعالیت معدنی کرد و بخش زیادی از کوه را از بین برد.

حال پرسشی که در اینجا پیش می آید این است که چرا عرصه تعیین شده در سال ۹۳ به یکباره در سال ۹۶ توسط کارشناسان میراث فرهنگی تغییر  پیدا کرد و محدود شد؟، آیا میراث فرهنگی به صرف شکایت معدنکار و ادعای خسارت او، اقدام به تغییر عرصه نمود و از وظیفه خود عقب نشینی کرد؟!.

چرا  کوه زیرین قلعه سموران از عرصه تعیین شده اولیه خارج شد؟ مگر کوه و قلعه از هم جدا است؟. قلعه ای سنگی که بر کوه استوار است و دیواره های آنرا صخره های کوه تشکیل می دهند. آیا آن کارشناسان میراث فرهنگی و محدود کننده عرصه اولیه این اثر تاریخی، با خود فکر نکردند که خروج کوه از عرصه این محوطه تاریخی، نابودی پایه و ستون قلعه و نابودی قلعه را به دنبال دارد؟

اگر تغییر عرصه و حریم مانند آنچه که در سال ۹۶ رخ داد، امکانپذیر است این بار هم انجام شود و به عرصه و حریم‌ اولیه قلعه سموران در سال ۹۳ برگردد.

این دوگانگی رای و نظر کارشناسان سازمان‌میراث فرهنگی و اداره کل میراث فرهنگی استان کرمان طی مدت زمانی کوتاه در برخورد با یک محوطه تاریخی تعجب برانگیز است!، تفاهم‌نامه میراث فرهنگی و معدنکار در سال ۹۶ و بعد از توقف چندین ساله معدن، کاری عجیب بوده است.

در حفاظت از این قلعه تاریخی، تفاهم با معدنکار چه معنی داشته آنهم‌ تفام نامه ای که معدنکار را آزاد گذاشته تا پای قلعه برود و با برداشت سنگ از زیر پای قلعه این اثر ارزشمند تاریخی را لرزان کند.

به گزارش میراث هلیل، اگر تغییر عرصه و حریم مانند آنچه که در سال ۹۶ رخ داد، امکانپذیر است این بار هم باید انجام شود و به عرصه و حریم‌ اولیه قلعه سموران در سال ۹۳ برگردد.

سنگ استخراج شده از کوه سموران به هر اندازه هم که ارزش اقتصادی داشته باشد هرگز به پای ارزش‌های تاریخی و فرهنگی قلعه ثبت ملی شده سموران نمی‌رسد.

سنگ استخراج شده از کوه سموران به هر اندازه هم که ارزش اقتصادی داشته باشد هرگز به پای ارزش‌های تاریخی و فرهنگی قلعه ثبت ملی شده سموران نمی‌رسد.

گفتتی است فعالیت معدن سنگ‌رود فرق موقتا توسط دادستان شهرستان عنبرآباد تعطیل است و به گفته معاون میراث فرهنگی استان کرمان باید کاملا متوقف شود.

به گزارش میراث هلیل، قلعه سموران از قلعه های تاریخی استان کرمان‌است که در  روستای رودفرق از توابع بخش جبالبارز شهرستان عنبرآباد قرار دارد.‌ قدمت این قلعه به سده‌ها قبل از اسلام می رسد اما در سده‌ها اولیه اسلامی بازسازی شده است و در دوران حکومت سلجوقیان قلعه مشهوری بوده است. این قلعه به علت استحکام و موقعیت طبیعی منطقه شباهت زیادی به قلاع اسماعیلیه دارد. قلعه سموران در سال ۹۳ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.‌