عروسک ماهی ملک، یادگار دوران قدیم در قلعه گنج

لوپک چمکی (loupak ĉameki) یا ماهی ملک نام عروسک محلی مردم روستای عباس آباد منطقه تم گران (tom gorân) در جنوب شهرستان قلعه گنج کرمان است. عروسک ماهی ملک متشکل شده است از ابزار و وسایل ساده و ابتدایی همچون چوب و پارچه‌های رنگی و لباس‌های محلی منطقه. به گفته اهالی  قدمت آن را حدود ۲۰۰ سال است. آن طور که نقل‌های شفاهی روایت می‌کند، ماهی ملک زنی بوده که شوهرش را که مردی به نام قادربوده ، می‌کُشد و برای اوعزاداری نمی‌کند و قبل از سال فوت همسر، لباس رنگی می‌پوشد و در مراسم عروسی به رقص و پایکوبی می‌پردازد.
در مراسم عروسی و حنابندان، عروسک‌های ماهی ملک را درست می‌کنند و دورهم می‌نشینند یا دور عروس  راه می‌روند و شعر ماهی ملک  را می‌خوانند و دست میزنند و شادی می‌کنند. کودکان در بازی‌های خود رسم حنابندان را با ماهی ملک  اجرا می‌کنند. ازآن‌جایی که این عروسم دارای دستان متحرکی است بسیار مناسب بازی دادن و رقصاندن است.
امروزه در منطقه تم گران زن مسن ۷۰ ساله ای به نام سلطان ملک کرمی به ساخت این عروسک می‌پردازد. .ساخت عروسک را او از مادرش در دوران کودکی آموخته است. اهالی روستا و روستاهای اطراف جهت زنده شدن این رسم و ساخت عروسک اقدام به جمع آوری اطلاعات بیشتر و درست کردن عروسک در منطقه نموده‌اند و در مراسم و آیین خود به نمایش می‌گذارند و دختر بچه‌ها با شعرهای محلی عروسک‌گردانی می‌کنند.
لازم به ذکر می‌باشد لباسی که برای عروسک می‌دوزد هیچ شباهتی به لباس زنان منطقه نمی‌باشد شاید برگرفته از لباس سنتی مردم کولی می‌باشد که در منطقه می‌آمدند. آنان معتقدند لباس محلی‌شان حرمت دارد و نباید بر تن این عروسک پوشانده شود. نکته جالب این‌جاست که این عروسک در عین حالی که رد می شود ( به خاطر بی حرمتی که به همسر کرده است) در لحظات شادی و جشن همراه آن‌هاست. یعنی از سویی کشتن همسر فعلی نابه‌جاست و ازسویی دیگر اما حذف ظالم نیز شادی آور است.
اشعاری که به هنگام رقصاندن ماهی ملک خوانده می شود:
ماهی ملک قادری کشته
ماهی ملک وُشکی نُهشته (موی خودش را آرایش کرده)
ماهی ملک جیرانی ملک
ماهی ملک شوهری کشته
ماهی ملک سال شو نَشِستَه (یک سال به عزای شوهرش ننشسته است)
ماهی ملک جیرانی
ماهی ملک قادری کشته
(متن: کتابک)

?️ عروسک ماهی ملک در سال ۹۶ با همکاری خانم زهرا جلالی هنرمند قلعه گنجی به ثبت ملی رسید. تا کنون در کشور ۱۵ عروسک محلی از نقاط مختلف به ثبت ملی رسیده است.